Tytuł: Portugalia 1975: Lusitańskie doświadczenia rewolucyjne
Osoba autorska: Augustin Souchy‭
Data: 1985, wydanie polskie 2014
Źródło: innyswiat.com.pl
Notatki: Niniejszy tekst stanowi jeden z rozdziałów książki:‭ ‬Souchy A.,‭ ‬Vorsicht Anarchist‭! ‬Ein Leben für die Freiheit Politische Erinnerungen,‭ ‬Trotzdem Verlag,‭ ‬Gafenau‭ ‬1985. Tłum.: ‬Mateusz Żuk. Wydane po polsku w "Innym Świecie" #42 (2/2014)

Przekroczywszy próg wieku biblijnego,‭ ‬musiałem pomyśleć o tym,‭ ‬aby gdzieś osiąść.‭ ‬Ale gdzie‭? ‬Moją ojczyzną był świat,‭ ‬a moją rodziną‭ ‬-‭ ‬ludzkość.‭ ‬W ciągu półwiecza,‭ ‬z czterema paszportami,‭ ‬w poszukiwaniu wolności i głosząc wolność,‭ ‬zwiedziłem pół ziemi.‭ ‬W Berlinie tak jak w Sztokholmie,‭ ‬w Paryżu jak w Barcelonie i w Meksyku tak jak w Nowym Jorku,‭ ‬wszędzie gdzie miałem przyjaciół,‭ ‬wszędzie tam czułem się jak w domu.‭ ‬W Cuernavaca,‭ ‬miejscu z najprzyjemniejszym klimatem,‭ ‬mogłem wreszcie dokonać chłodnego rozrachunku,‭ ‬ale to nie było zgodne z moim temperamentem.‭ ‬Czy to fatum,‭ ‬szczęście,‭ ‬fortuna,‭ ‬przypadek lub może jakaś gwiazda poprowadziła mnie do Monachium‭? ‬Tam mogłem stereotypowo-meksykańskim‭ „‬Quien sabe‭”‬,‭ „‬Co wiem‭”‬,‭ ‬odpowiedzieć‭ „‬Co wiem‭”‬.‭ ‬Każda odpowiedź,‭ ‬która mogłaby wydawać się tą właściwą,‭ ‬stawiała kolejne pytania.‭ ‬Nie chodziło mi raczej o odpowiedź na pytanie‭ „‬gdzie‭?”‬,‭ ‬ale‭ „‬co‭?”‬.‭ ‬Chciałem opisać moje dwudziestoletnie doświadczenia i znajomość Ameryki Łacińskiej.‭ ‬Tym sposobem rok‭ ‬1974‭ ‬rozpoczął się we Frankfurcie książką pod tytułem:‭ ‬Ameryka Łacińska‭ ‬-‭ ‬między generałami,‭ ‬chłopami i rewolucjonistami.‭ ‬Nie porzuciłem jednak swojego pielgrzymiego życia.‭ ‬Czas spędzałem wciąż nieustannie na gościnnych wykładach w Niemczech,‭ ‬Austrii,‭ ‬Szwecji.‭ ‬W‭ ‬1975‭ ‬przedsięwziąłem polityczno-socjalną podróż rozpoznawczą do Portugalii,‭ ‬gdzie rewolucja polityczna coraz to bardziej przybierała kształt rewolucji socjalnej.‭ ‬Jako doświadczony badacz rewolucji,‭ ‬musiałem poznać ją bliżej.

Nazwę Lusitania nadano zachodniej części rzymskiej prowincji na Półwyspie Iberyjskim,‭ ‬która obecnie nazywa się Portugalią.‭ ‬Tutaj właśnie,‭ ‬25.‭ ‬kwietnia‭ ‬1974‭ ‬roku obalono trwającą ponad czterdzieści lat dyktaturę a rewolucja wzięła swój początek od postawienia sobie za cel urzeczywistnienie socjalnej sprawiedliwości.‭ ‬Rewolucja ta była wybitnie niemarksistowska,‭ ‬a jej inicjatorami nie byli proletariusze lecz wojskowi:‭ ‬generałowie i oficerowie w ich walecznej jedności.‭ ‬Mass-media wyraźnie informowały o tym wydarzeniu.‭ ‬Odgórna rewolucja polityczna utorowała tymczasem drogę do oddolnej zmiany struktury socjo-ekonomicznej i odpowiadała ona wcześniejszym postulatom anarchosydykalistycznego ruchu pracowniczego.‭ ‬Od tego momentu chcę ów należny wpływ opisać.

Okupacja dóbr i fabryk połączona z przemianą prywatnych przedsiębiorstw w spółdzielnie produkcyjne,‭ ‬została przedstawiona jako praca komunistów.‭ ‬Było to‭ ‬-‭ ‬po części świadome‭ ‬-‭ ‬wprowadzenie w błąd.‭ ‬Bezpośrednie akcje robotników i chłopów nie miały cokolwiek wspólnego z moskiewskim państwem twardogłowych.‭ ‬Wielokrotnie chodziło im o urzeczywistnienie podstawowych celów,‭ ‬które zostały sformułowane podczas kongresów i konferencji przez anarchosydykalistyczny związku zawodowego‭ ‬CGT na początku XX wieku.

„‬Wywłaszczenie środków produkcji uważamy za konieczne.‭ ‬Środki produkcji muszą przejść w posiadanie i zarządzanie przez producentów oraz rady zakładowe a produkty przez związek uczciwie rozdzielone.‭”

Tak zostało to określone w rezolucji portugalskiego‭ ‬CGT z‭ ‬1919‭ ‬roku.‭ ‬Rok później syndykalistyczny kongres pracowników rolnych wyjaśnia w duchu Bakunina i Kropoktina,‭ ‬iż‭ „‬wspólne posiadanie ziemi musi zostać pozostawione do optymalnego i coraz lepszego wykorzystania produkcji oraz do sprawiedliwego podziału produktów przez wolne gminy i związki zawodowe pracowników rolnych.‭”

Pod dyktaturą Salazara,‭ ‬anarchosydykalistyczne związki zostały rozwiązane,‭ ‬ich działacze śledzeni,‭ ‬więzieni,‭ ‬a nierzadko nawet mordowani.‭ ‬Wielu uciekło za granicę.‭ ‬Syndykalistyczny dziennik‭ ‬A Batalha został zakazany.‭ ‬Mimo to,‭ ‬po likwidacji organizacji syndykalistycznych duch ruchu pozostał żywy i tenże duch po wielu latach tłumienia potraktowano jako nowe objawienie.

Relacja z okupacji zakładów i założeniu spółdzielni na lusitańskiej ziemi,‭ ‬przypominała mi kolektywizację podczas hiszpańskiej wojny domowej,‭ ‬której doświadczyłem osobiście.‭ ‬Nie wahałem się przyjąć zaproszenia szwedzkich syndykalistów do wzięcia udziału w studenckiej wycieczki do Portugalii.‭ ‬Moje przypuszczenie,‭ ‬że przemiana prywatnych przedsiębiorstw w przedsiębiorstwa spółdzielcze nie jest po drodze dyrektywom partii komunistycznej,‭ ‬lecz pojawiła się niezależnie w duchu i dzięki inicjatywie ludu pracującego,‭ ‬zostało potwierdzone.‭ ‬Ani w przemyśle ani na wsi robotnicy i urzędnicy nie czekali na decyzję partii czy przyzwolenie na kolektywizację.‭ ‬Impuls pojawił się oddolnie i podobnie jak swego czasu w Hiszpanii‭ ‬-‭ ‬wyszedł z peryferii.

W listopadzie‭ ‬1975‭ ‬roku szukaliśmy dóbr ziemskich i zakładów przemysłowych,‭ ‬aby przyjrzeć się odmianie struktury własności i jego oddziaływaniu na gospodarkę i położenie socjalne ludu pracującego.‭ ‬Wszystkie zdobyte podczas tej podróży wpływy i doświadczenia zostaną przedstawione w przykładach w dalszej części.

Praja Grande Arribas

Niedziela,‭ ‬9.‭ ‬listopada‭ ‬1975.‭ ‬W lizbońskich fabrykach ustaje praca,‭ ‬w nieopodal położonym hotelu nadmorskim‭ ‬-‭ ‬od roku samorządnym przedsiębiorstwie‭ ‬-‭ ‬wrze gorączkowa praca.‭ ‬Personel przeprowadził rewolucję socjalną w mikroskali.‭ ‬Kierownik przedsiębiorstwa referował:

‭„‬Negocjacje z właścicielami przeciągały się miesiącami.‭ ‬Żądaliśmy miesiąca urlopu i dodatków świątecznych podczas Bożego Narodzenia w wysokości miesięcznego wynagrodzenia,‭ ‬podobnie jak było to zagwarantowane w wielu innych przedsiębiorstwach.‭ ‬Kierownik wyjaśniał,‭ ‬że finansowo byłoby to nie do wytrzymania dla firmy.‭ ‬Zakład powinien zostać zamknięty,‭ ‬dlatego stracilibyśmy pracę.

Wtedy przeprowadziliśmy krótki proces.‭ ‬Zgromadzenie zakładowe postanowiło wziąć hotel pod wspólny zarząd.‭ ‬Wybraliśmy kierownictwo firmy,‭ ‬składające się z pięciu osób.‭ ‬Początkowo można było pracować dobrowolnie‭ ‬10‭ ‬a czasami nawet do‭ ‬12‭ ‬godzin dziennie.‭ ‬Rozgłośnie radiowe i prasa zwróciły na nasze przedsiębiorstwo szczególną uwagę.‭ ‬Ministerstwo Turystyki zapewniło nam kredyt w wysokości setek tysięcy‭ ‬escudos.‭ ‬Każdy czuł się wzmocniony z powodu wziętej na siebie odpowiedzialności.

O pensjach i warunki pracy decydowało walne zgromadzenie.‭ ‬Miesięczne dochody urzędniczki zostały zwiększone z‭ ‬3500‭ ‬do‭ ‬5000‭ ‬escudos.‭ ‬Jesteśmy za zrównaniem wynagrodzeń,‭ ‬naszą maksymą jest:‭ ‬równa płaca za równą pracę.‭ ‬Okoliczności zmusiły nas jednak do tymczasowego utrzymania pewnych różnic w wynagrodzeniu.‭ ‬Przegłosowaliśmy oczywiście kwestie urlopu wypoczynkowego i dodatki świąteczne.‭ ‬Kredyt spłaciliśmy w ciągu roku.‭ ‬Wprowadziliśmy unowocześnienia do zarządzania przedsiębiorstwem.‭ ‬W cichym okresie obniżyliśmy cenę pokoju o połowę,‭ ‬a cenę za jedzenie‭ ‬-‭ ‬o ćwierć.‭

Nowe inwestycje finansowaliśmy z osobistych wkładów.‭ ‬Wynik był zdumiewający.‭ ‬Liczba gości wzrosła.‭ ‬Nasz personel mógł zostać zwiększony z‭ ‬22‭ ‬do‭ ‬40,‭ ‬a nawet‭ ‬45‭ ‬osób w sezonie.‭ ‬Podział zysku jeszcze się nie dokonał.‭ ‬Również pytanie o własność nie zostało rozstrzygnięte.‭ ‬Nacjonalizacja nie była dla nas żadnym rozwiązaniem.‭ ‬Co wciąż możemy robić,‭ ‬a jesteśmy gotowi,‭ ‬to bronić naszego osiągnięcia.‭”

Nadmorski hotel Praja Grande był pierwszym samorządnie zarządzanym przedsiębiorstwem w Portugalii w branży hotelarskiej.‭ ‬Później dołączyły inne zakłady.

Fabryka śrub‭ ‬Florescente Lizbona

Największy dostawca śrub w Portugalii,‭ ‬fabryka w Lizbonie,‭ ‬została założona ponad pół wieku temu.‭ ‬Do czasu naszych odwiedzin zatrudniała‭ ‬240‭ ‬osób,‭ ‬w tym‭ ‬50‭ ‬kobiet.‭ ‬Tydzień po obaleniu dyktatury,‭ ‬dokładnie‭ ‬1.‭ ‬maja‭ ‬1974‭ ‬roku,‭ ‬pracownicy ogłosili strajk.‭ ‬Poszło o żądania płacowe.‭ ‬Wybrano radę zakładową,‭ ‬nazwaną‭ ‬Comision de Trabalhadores.‭ ‬Negocjacje ciągnęły się przez wiele miesięcy.‭ ‬28.‭ ‬lutego‭ ‬1975‭ ‬roku,‭ ‬robotnicy posiadali fabrykę,‭ ‬ustanowili nieuzbrojoną straż i zakazali wstępu właścicielowi i jego zaufanym ludziom.

Początkowo próbowali nakłonić rząd i związek zawodowy do wsparcia przedsiębiorstwa.‭ ‬Wszystko na próżno.‭ ‬Później zwrócili się do wyższych instancji z ustanowienie samorządu.‭ ‬Przyczyna:‭ ‬przestój fabryki spowodował trudności z dostawami śrub.‭ ‬Ministerstwo Pracy pośredniczyło w udzieleniu kredytu przez upaństwowione banki.‭ ‬Zarząd przedsiębiorstwa składa się z ośmiu osób,‭ ‬odpowiedzialna jest rada zakładowa.‭ ‬Początkowe trudności zostały rozwiązane w ciągu kilku miesięcy.‭ ‬Pewien robotnik opowiada:

‭„‬Teraz pracujemy dla siebie samych.‭ ‬Każdy rozwija swoją inicjatywę bez biurokracji.‭ ‬Wspólnie z technikami dyskutujemy o polepszeniu i zwiększeniu produkcji.‭ ‬O płacach i warunkach pracy decydujemy sami w trakcie zgromadzenia zakładowego.‭”

W Ministerstwie Pracy zajmują się pytaniami,‭ ‬czy przedsiębiorstwo powinno zostać znacjonalizowane.‭ ‬Sami członkowie przedsiębiorstwa robili to samo,‭ ‬głowiąc się co było by najlepsze.‭ ‬Wszyscy bez wyjątku zaznajomieni z koncepcją samorządnego zarządzania.‭ „‬A jeśli pewnego dnia,‭ ‬przyjazny przedsiębiorcom rządu wasze samorządy uzna za niezgodne z literą prawa,‭ ‬co wtedy‭?”‬.‭ ‬Na tak postawione pytanie odpowiadali:‭ „‬Wtedy stawimy opór.‭”

Lisnave‭ ‬zostaje prywatny

„Chcielibyśmy się dowiedzieć,‭ ‬dlaczego radykalna portugalska rada rewolucyjna największego przedsiębiorstwa prywatnego nie znacjonalizowała przedsiębiorstwa,‭ ‬zatrudniającego‭ ‬8700‭ ‬pracowników i urzędników‭?” ‬Oto odpowiedź przewodniczącego rady zakładowej Carla Gomesa:‭ „‬Chodziło przecież o wielonarodowe przedsiębiorstwo.‭ ‬Połowa udziałów należało do Holendrów i Szwedów.‭”

W‭ ‬Lisnave-Werft,‭ ‬po wybuchu rewolucji,‭ ‬nie było żadnego konfliktu.‭ ‬Płace nie były gorsze niż w znacjonalizowanych przedsiębiorstwach.‭ ‬Czas pracy był ten sam jak w innych zakładach,‭ ‬tj.‭ ‬42‭ ‬godziny tygodniowo.‭ ‬Mieliśmy też miesięczny urlop i trzynastą pensję.‭ ‬Po rewolucji wybrano do komisję zgromadzenia członków załogi z‭ ‬78‭ ‬osobowym składem członkowskim,‭ ‬tak jak i piętnastoosobową radę zakładową.‭ ‬Rada zakładowa mogła zostać powołana i odwołana przez pracowników,‭ ‬otrzymywała od pracowników dane dotyczące procesów produkcyjnych,‭ ‬włączając w to uprawnienia do podpisywania kontraktów.‭ ‬Warunki pracy odpowiadały tym w państwowych zakładach.

Po zarządzeniu z sierpnia‭ ‬1974‭ ‬roku,‭ ‬w przedsiębiorstwach zatrudniających więcej niż‭ ‬50‭ ‬zatrudnionych można było wybierać radę zakładową,‭ ‬której przysługiwało prawo do sprawdzania projektów produkcyjnych i inwestycyjnych,‭ ‬oceniania i nadzorowania produkcji.‭ ‬Przewodniczący‭ ‬Linave-Werft,‭ ‬Carlos Gomes,‭ ‬nie utrzymał wiele z ustaw społeczeństwa obywatelskiego‭ (‬ustawy spółek prawa handlowego‭)‬.‭ ‬Jego zdaniem,‭ ‬rada zakładowa może w najlepszym wypadku przygotowywać pracowników na wygraną woli ludu.‭ ‬W pewnej rezolucji zgromadzenia zakładowego,‭ ‬które nam wręczył napisano:

‭„‬Kontrola pracownicza nad produkcją ma rozstrzygające znaczenie dla przygotowania i praktycznego przeprowadzenia socjalistycznej nacjonalizacji przemysłu.‭”

Na czerwonym południu

Słowo‭ ‬Alentejo oznacza:‭ ‬drugi brzeg rzeki Tejo.‭ ‬Obszar Alentejo ciągnie się od Lizbony,‭ ‬której struktura socjalna przypomina tę z sąsiedniej Andaluzji:‭ ‬niewielka liczba wielkich obszarników oraz znaczna większość nie posiadających niczego robotników rolnych.‭ ‬Rewolucja agrarna wybuchła właśnie tutaj,‭ ‬gdzie jej oczekiwano.

Alentejo,‭ ‬całkowicie komunistyczna,‭ ‬jak to przedstawiano światu,‭ ‬wcale taką nie jest.‭ ‬W Vimieiro,‭ ‬gdzie licząca trzy tysiące mieszkańców ludność miejscowa zamieniła‭ ‬10‭ ‬posiadłości w samorządnie zarządzane przedsiębiorstwa,‭ ‬podczas wyborów‭ ‬25.‭ ‬kwietnia‭ ‬1975‭ ‬roku,‭ ‬komuniści otrzymali‭ ‬270‭ ‬głosów a‭ ‬MDP‭ (‬Ludowa Partia Demokratyczna‭) ‬jedyne‭ ‬170‭ ‬głosów.‭ ‬Socjaliści‭ ‬930‭ ‬a liberalna partia ludowa‭ ‬480‭ ‬głosów.‭ ‬Chłopi małorolni i robotnicy rolni,‭ ‬którzy przejęli włości swoich dotychczasowych panów,‭ ‬w swojej większości nie byli żadnymi komunistami.‭ ‬To,‭ ‬że można tam było zobaczyć wiele plakatów komunistycznych,‭ ‬świadczy tylko o tym,‭ ‬iż partia ma duże zaplecze finansowe.‭ ‬Większość miejscowych,‭ ‬z którymi rozmawiałem,‭ ‬wyjaśniało mi,‭ ‬że nie należy do żadnej partii.

Pierwsze przejęcie‭ ‬785‭ ‬hektarów nastąpiło‭ ‬11.‭ ‬lutego‭ ‬1975‭ ‬i od tego czasu nosiło nazwę‭ ‬Spółdzielnia Santana.‭ ‬W krótkim czasie pojawiły się nowe spółdzielnie o rozmiarze od‭ ‬700‭ ‬do‭ ‬1200‭ ‬hektarów.‭ ‬Na budynkach gospodarczych,‭ ‬jak młyn czy piekarnia można było przeczytać:‭ ‬Ocupado pelas Cooperativas‭ (‬przejęte przez spółdzielnię‭)‬.‭ ‬Co uprawiali robotnicy rolni i drobni dzierżawcy do czasu rewolucji‭? ‬Aby odpowiedzieć wystarczy dokonać małej retrospekcji.

Stosunki własnościowe nie zmieniały się od wieków.‭ ‬Podczas ostatnich dekad dyktatura trzymała swoją ochronną dłoń nad posiadaczami latyfundiów,‭ ‬wśród których znajdowali się tacy z‭ ‬17‭ ‬000‭ ‬hektarami.‭ ‬Podczas wybuchu rewolucji‭ ‬500‭ ‬posiadaczy miało więcej areału niż‭ ‬500‭ ‬000‭ ‬robotników rolnych i drobnych dzierżawców,‭ ‬3000‭ ‬wielkich posiadaczy‭ (‬tj.‭ ‬5,4%‭ ‬ogółu ludności‭) ‬posiadało więcej niż‭ ‬100‭ ‬hektarów,‭ ‬natomiast najmniej posiadający chłopi małorolni‭ (‬90%‭ ‬ludności‭) ‬mieli do dyspozycji‭ ‬1‭ ‬lub niż tylko‭ ‬,5‭ ‬hektara.‭ „‬Patron‭” ‬pojawiał się okazjonalna na swoich włościach,‭ ‬ewentualnie w towarzystwie myśliwych‭; ‬część ziem pozostawiał nieobrobioną.

W południowej Portugalii‭ ‬70%‭ ‬chłopów małorolnych ma tak mało ziemi,‭ ‬że plony są niewiele większe pond ich potrzeby.‭ ‬30%‭ ‬ludności jest zatrudnionych w rolnictwie i ledwie od‭ ‬4‭ ‬do‭ ‬6%‭ ‬w przemyśle.‭ ‬Chociaż Portugalia jest krajem rolniczym,‭ ‬osiąga produkcję rolniczą zbyt małą,‭ ‬aby wyżywić ludność.‭ ‬Około‭ ‬1/3‭ ‬potrzeb na artykuły żywnościowe jest zaspokajanych przez import.‭ ‬Metody produkcji rolnej są przestarzałe a posiadacze latyfundiów na południu nie mają interesu w tym,‭ ‬aby modernizować swoje zakłady.‭ ‬Racjonalizacja rolnictwa była od dawna niedostępna.

Począwszy od kwietniowej rewolucji z‭ ‬1974‭ ‬roku,‭ ‬można było spodziewać się zmian,‭ ‬przecież politycy myślą‭ ‬przed nie‭ ‬po.‭ ‬Radykalni oficerowie rad rewolucyjnych powołali na południu‭ „‬brygady dynamizujące‭”‬,‭ ‬aby przybliżyć zwycięstwo robotników ziemskich.‭ ‬Agitacja komunistyczna była zbędna.‭ ‬Drobni chłopi i pracownicy rolni zaktywizowali się samoistnie.‭ ‬Niektórzy starsi ludzie przypomnieli sobie anarchosydykalistyczną propagandę i podobieństwo do kolektywizacji hiszpańskich chłopów i proletariatu wiejskiego podczas wojny domowej.‭ ‬Wkrótce narodziła się samopomoc.

Jose Bento,‭ ‬robotnik rolny,‭ ‬51‭ ‬lat,‭ ‬analfabeta,‭ ‬nie znał w ogóle socjalistycznej czy komunistycznej teorii,‭ ‬ale ma zdrowy rozsądek i jest obdarzony inicjatywą.‭ ‬Pracował jako pracownik najemny u jednego z posiadaczy ziemskich.‭ ‬Nie miał żadnych konfliktów z patronem.‭ ‬Na zgromadzeniu‭ ‬18.‭ ‬lutego‭ ‬1975‭ ‬Bento proponuje przejęcie dóbr oraz gruntów i przedstawia pomysł założenia kooperatywy.‭ ‬Propozycja zostaje przyjęta.‭ ‬18‭ ‬rodzin,‭ ‬w tym‭ ‬38‭ ‬osób dorosłych,‭ ‬bierze udział w przedsięwzięciu.‭ ‬Zostaje wybrany pięcioosobowy komitet zarządzający.‭ ‬Gospodarstwo ma‭ ‬705‭ ‬hektarów,‭ ‬30‭ ‬krów,‭ ‬250‭ ‬baranów,‭ ‬25‭ ‬świń.‭ ‬Tak jak w mieście,‭ ‬posiadacze reagują,‭ ‬poza tym spółdzielcy nie martwią się.‭ ‬Czy dawać ogłoszenie‭? ‬Miastowi nie dołączają.

Instytut rolniczy zapewnił kredyt w wysokości‭ ‬300‭ ‬000‭ ‬escudos.‭ ‬Ustanowiono pobory dla mężczyzn z‭ ‬150‭ ‬do‭ ‬180‭ ‬escudos i dla kobiet z‭ ‬70‭ ‬na‭ ‬130‭ ‬escudos.‭ ‬Spółdzielnie produkcyjne wzięły na siebie także kwestie ubezpieczeń dla starszych.‭ ‬Wiek emerytalny przysługiwał po ukończeniu‭ ‬65‭ ‬lat.

Przestawienie z gospodarki prywatnej na kolektywną postępowało naprzód bez większych trudności.‭ ‬Członkowie spółdzielni postanowili wziąć pod pług niedostępne ugory.‭ ‬Kilka miesięcy potem Instytut Agrarny pochwalił kolektywizację.‭ ‬Można przypuszczać,‭ ‬iż państwo zdecydowało ująć się za prowadzącymi właścicielami.‭ ‬Spółdzielnię uczyniły ziemię możliwą pod uprawę oraz użyteczną,‭ ‬nie miały jednak pozwolenia do‭ ‬odsprzedania areału.

Casebres

Wobec niepewności,‭ ‬zamknęli swoje gospodarstwa rolne niektórzy wielcy posiadacze ziemscy w Casebres.‭ ‬W ten sposób‭ ‬70‭ ‬mężczyzn zostało bezrobotnymi a‭ ‬54‭ ‬kobiety wzięły‭ ‬1.‭ ‬marca‭ ‬1975‭ ‬w posiadanie budynki gospodarcze i założyły wspólnotę produkcyjną,‭ ‬rozpoczynając uprawę ziem,‭ ‬leżącej odłogiem.

Kooperatywa zarządzała ponad‭ ‬4300‭ ‬hektarami ziemi.‭ ‬Rozwiązanie problemów prawnych,‭ ‬które są wynikiem problemów posiadania,‭ ‬pozostawiono Instytutowi Agrarnemu.‭ ‬Członkowie spółdzielni wybrali trzy komisje,‭ ‬składające się z sześciu osób:‭ ‬jedna ds.‭ ‬pracy,‭ ‬druga ds.‭ ‬handlu,‭ ‬trzecia do zarządzania i kontroli ksiąg.‭ ‬Maszyny rolnicze rozdano drobnym dzierżawcom,‭ ‬którzy przyłączyli się do spółdzielni.‭ ‬Produkcja obejmowała uprawę ryżu,‭ ‬kukurydzy,‭ ‬pomidorów,‭ ‬papryki.‭ ‬Zbierano oliwę i korek z dębu korkowego.‭ ‬Minister gospodarki zagwarantował kredyt zwrotny w ciągu dziesięciu lat.‭ ‬Wszystkie ważne pytania dotyczące spółdzielni były rozpatrywane na walnym zgromadzeniu i regulowane przez decyzje.‭ ‬Tygodniowa pensja została ustanowiona w wysokości‭ ‬800‭ ‬escudos dla mężczyzn i‭ ‬500‭ ‬escudos dla kobiet.‭ ‬Na nasze pytania,‭ ‬dlaczego kobiety otrzymują niższe pensje,‭ ‬nie dostaliśmy jasnej odpowiedzi.‭ ‬Święta tradycja.‭ ‬Później będziemy wyrównywać pensje kobiet i mężczyzn.‭ ‬Wśród mieszkańców byli socjaliści,‭ ‬komuniści,‭ ‬różnego rodzaju wyznawcy religijni i anarchiści.‭ ‬Na partyjno-polityczne pytania,‭ ‬członkowie spółdzielni odpowiadali:‭ „‬Praca łączy,‭ ‬polityka poróżnia‭”‬.

Kobieca inicjatywa

Historia powstawania‭ ‬Kooperatywy‭ ‬1.‭ ‬Maja w Gambi jest wyjątkowa.‭ ‬Inicjatywa wyszła od kobiet,‭ ‬robotnic,‭ ‬zatrudnionych na‭ ‬700-hektarowym gospodarstwie inżyniera Jose Paula Borba.‭ ‬Właściciel gospodarstwa mieszkał na stałe w stolicy.‭ ‬Po bezskutecznych negocjacjach handlowych wypowiedział pracę pracownikom,‭ ‬którzy nie chcieli zostać bezrobotnymi.‭ ‬14.‭ ‬lipca‭ ‬1975‭ ‬28‭ ‬kobiet i‭ ‬20‭ ‬mężczyzn wzięło w posiadanie posiadłość właściciela.‭ ‬Tak założono spółdzielnię produkcyjną.

Początek był trudny.‭ ‬Wniosek na zabezpieczenia kredytu został odrzucony przez Instytut Agrarny.‭ ‬Brakowało kapitału zakładowego i przede wszystkim pieniędzy,‭ ‬aby zapłacić pensje.‭ ‬Ale towarzysze pokazali solidarność klasową.‭ ‬W weekend pojawiła się pomoc z miasta,‭ ‬aby pomoc robotnikom pracującym przy żniwach.‭ ‬Ponad trudnościami i niedostatkiem przeszli do porządku dziennego.‭ ‬W listopadzie‭ ‬1975‭ ‬panował optymizm.‭ ‬Widmo bezrobocia zostało oddalone.‭ ‬Widziano nadzieje w nadchodzącej przyszłości.‭ ‬Kobiety z kooperatywy były dumne ze swojej pracy.

Spółdzielnia bez wywłaszczenia

W duchu kropotkinowskiej pomocy wzajemnej powstała spółdzielnia chłopska w Argea.‭ ‬W październiku‭ ‬1974‭ ‬dwóch,‭ ‬wracających z Francji Portugalczyków,‭ ‬znalazło we wsi pracę przy zbieraniu oliwek.‭ ‬Hiszpańscy emigranci opowiadali im o kolektywizacji,‭ ‬która miała miejsce podczas wojny domowej.‭ ‬W rewolucyjnej Portugalii klimat sprzyjał nastrojom kropotkinowskim.‭ ‬Zwolennikom tych nastrojów udało się zorganizować spółdzielnię.‭ ‬Pełni dobrej woli i zapału chłopi wzięli pod zarząd hektar ziemi.‭ ‬Wkrótce dołączyli do nich drobni chłopi.‭ ‬Miejscowi filantropi pozostawili do dyspozycji spółdzielni w zamian za zapłatę podatku gruntowego dodatkowe areały.

W styczniu‭ ‬1975‭ ‬rozpoczęto pracę z‭ ‬200‭ ‬hektarami ziemi,‭ ‬3000‭ ‬stokami winnymi,‭ ‬2000‭ ‬drzewek oliwnych i krzewami pomidorowymi.‭ ‬Z Instytutu Agrarnego otrzymali‭ ‬300‭ ‬000‭ ‬escudos,‭ ‬z banku państwowego‭ ‬800‭ ‬000‭ ‬escudos kredytu na dogodnych warunkach.‭ ‬Zasada‭ „‬każdemu wedle potrzeb‭” ‬spowodowała wprowadzanie pensji rodzinnej.‭ ‬Przypadający zysk miał być dzielony po zbiorach po równo.‭ ‬Dwóch pracowników najemnych,‭ ‬który zaczęli z pozostawioną odłogiem ziemią,‭ ‬decydowało czy chcą się przyłączyć do następnej wspólnoty.‭ ‬Zdecydowano o powołaniu sklepu komunalnego.‭ ‬Ta wspólnota przypomina zmodyfikowany wariant izraelskiego kibucu.

Od rewolucji do ewolucji

W ciągu dwóch lat punkt ciężkości portugalskiej rewolucji rozprzestrzenił się od kasyna oficerskiego ku sofom ministerialnym po banki i zasoby ziemskie.‭ ‬Jeśli rewolucja miałaby kosztować stosunkowo mało krwi,‭ ‬wojskowi będący po stronie rewolucji,‭ ‬mieli przyzwolenie powrotu.‭ ‬Generałowie samodzielnie wygasili rewolucję.‭ ‬Tak jak zawsze i wszędzie wśród rewolucjonistów były zarówno radykalne,‭ ‬jak i umiarkowane tendencje.‭ ‬Okres ulicznych walk rewolucyjnych skończył się.‭ ‬Polityczna aktywność koncentrowała się na przygotowaniu wyborów prezydenckich i parlamentarnych.‭ ‬Wybory przebiegły spokojnie.‭ ‬Umiarkowane stronnictwo uzyskało większość w parlamencie a nowo wybrany prezydent był człowiekiem centrum.‭ ‬Nadszedł więc czas,‭ ‬aby podliczyć bilans i sprawdzić,‭ ‬co przyniosła rewolucja.

Po stronie korzyści mamy przede wszystkim obalenie dyktatury i ustanowienie demokracji,‭ ‬na którą tak długo musieli czekać Portugalczycy.‭ ‬Ale to nie wszystko.‭ ‬Do tego należy dodać początek demokracji gospodarczej z socjalną sprawiedliwością‭ ‬-‭ ‬jako celem.‭ ‬Wartościowe prywatne przedsiębiorstwa zostały zamienione w spółdzielnie.‭ ‬Ponadto setki spółdzielni zostało założonych,‭ ‬przeprowadzono reformę prawa rolnego z‭ ‬29.‭ ‬lipca‭ ‬1975,‭ ‬nakazującą podział dóbr ziemskich większych niż‭ ‬700‭ ‬hektarów.‭ ‬Następnie ustanowiono górną granicę dla prywatnej własności ziemskiej jako‭ ‬50‭ ‬hektarów.‭ ‬31.‭ ‬kwietnia‭ ‬1975‭ ‬istniało‭ ‬406‭ ‬urzędowo zatwierdzonych spółdzielni rolnych,‭ ‬które powstały z przekształcenia byłych prywatnych latyfundiów.‭ ‬W okręgu Beja,‭ ‬prowincja Alentejo,‭ ‬60%‭ ‬byłych dóbr prywatnych było zarządzanych wspólnie.

Zakładanie samodzielnie zarządzanych przedsiębiorstw spółdzielczych rozciągnęło się na rolnictwo oraz przemysł.‭ ‬Miało to swoje uzasadnienie w wielu przyczynach,‭ ‬nie stanie się autonomicznym przedsiębiorstwem kolektywnym miało zastosowanie w postępie socjalnym W prawie wszystkich przedsiębiorstwach robotnicy wywalczyli sobie prawo do współdecydowania o angażowaniu i zwalnianiu siły roboczej,‭ ‬42‭ ‬godzinny tydzień pracy,‭ ‬miesięczny urlop wypoczynkowy,‭ ‬trzynasta pensja.‭ ‬W firmach zatrudniających więcej niż‭ ‬50‭ ‬osób,‭ ‬załoga wybierała ustawowo zagwarantowaną reprezentację w postaci rady zakładowej.

Z takimi osiągnięciami weszła Portugalia na drogę demokracji ekonomicznej.‭ ‬Impuls rewolucyjny wyczerpał się.‭ ‬Wszystkie znaki wskazywały,‭ ‬że ziemia,‭ ‬podobnie jak‭ ‬50‭ ‬lat wcześniej w Meksyku,‭ ‬wkroczy w okres rozkwitu.‭ ‬Doszło do tego tylko obrona osiągnięć rewolucyjnych i odpieranie narastających tendencji reakcyjnych oraz rozbudowa tych osiągnięć.

O autorze

Augustin Souchy‭ ‬-‭ ‬anarchista z Raciborza

Augustin Souchy urodził się‭ ‬28.‭ ‬sierpnia‭ ‬1892‭ ‬roku w Raciborzu.‭ ‬Jego ojciec był znanym działaczem socjaldemokratycznym.‭ ‬W rodzinnym domu przyjmowano m.in.‭ ‬wielu socjalistycznych uciekinierów z Królestwa Polskiego‭ (‬zaboru rosyjskiego‭)‬.‭ ‬Na trzy lata przed wybuchem I wojny światowej trafił do Berlina.‭ ‬W niemieckiej stolicy został uczniem Gustava Landauera.‭ ‬Jednak już wtedy pojawiły się jego pierwsze wątpliwości co do socjalizmu,‭ ‬czy raczej komunizmu‭ (‬dopełnił tego pobyt Suchego w Rosji Sowieckiej od kwietnia do listopada‭ ‬1920‭ ‬r.‭)‬.‭ ‬W czasie I wojny światowej‭ ‬-‭ ‬jako przeciwnik militarystycznej doktryny Niemiec‭ ‬-‭ ‬schronił się w krajach skandynawskich.‭ ‬W‭ ‬1919‭ ‬roku został uczestnikiem‭ ‬Freinen Arberteir Union‭ (‬anarchosyndykaliści‭) ‬i nawiązał‭ ‬współpracę z tygodnikiem‭ ‬Der Syndykalist.

W‭ ‬1921‭ ‬roku wraz z Rudolfem Rockerem i Aleksandrem Schapiro‭ ‬założył‭ ‬Internationalen Arbiter Assoziation.‭ ‬W‭ ‬1929‭ ‬roku przez kilka miesięcy przebywał w Argentynie.‭ ‬Tam m.in.‭ ‬uczestniczył w Kongresie‭ ‬latynoamerykańskich anarchosyndykalistów w Buenos Aires.‭ ‬W‭ ‬1931‭ ‬roku po upadku monarchii wyjechał do‭ ‬Hiszpanii.‭ ‬W czasie wojny domowej w Hiszpanii został kierownikiem informacji zagranicznej‭ ‬C.N.T.‭ (‬anarchosyndykalistów‭)‬,‭ ‬oraz doradcą polityki zagranicznej‭ ‬C.N.T.‭ ‬Po‭ ‬wkroczeniu oddziałów Franco do Barcelony przedostał się do Francji,‭ ‬gdzie‭ ‬został internowany.

Do‭ ‬1942‭ (‬w roku,‭ ‬kiedy przedostał się statkiem z Casablanki do Meksyku‭)‬,‭ ‬był również osadzony przez niemieckie oddziały w specjalnym obozie‭ ‬-‭ ‬gdzie pracował na roli.

Po II wojnie światowej również bardzo intensywnie jeździł po świecie‭ (‬głównie‭ ‬Ameryka Południowa‭ ‬-‭ ‬m.in.‭ ‬od kwietnia do września‭ ‬1960‭ ‬roku na Kubie‭)‬.‭ ‬Lata‭ ‬60.‭ ‬i‭ ‬70.‭ ‬Souchy‭ ‬spędził na licznych wykładach w Europie Zachodniej,‭ ‬USA i Kanadzie.‭ ‬Coraz bardziej skupił się na publicystyce.‭ ‬Mimo zaawansowanego‭ ‬wieku był bardzo aktywny.‭ ‬W wieku‭ ‬88‭ ‬lat napisał list otwarty do Ronalda Regana‭ ‬i Leonida Breżniewa.‭ ‬Wezwał w nim obie strony do‭ „‬opamiętania się‭”‬,‭ ‬zaniechania‭ ‬wysiłku‭ ‬zbrojeń.‭ ‬Napisał w tym liście m.in.,‭ ‬że jest jeszcze czas,‭ ‬aby‭ ‬powstrzymać‭ ‬zagrożenie III wojny światowej.‭ ‬ZSRR nie odpowiedział.‭ ‬Amerykanie przesyłali‭ ‬zdawkowy i kurtuazyjny,‭ ‬ale nic nieznaczącą odpowiedź.

Souchy zmarł w Monachium‭ ‬1.‭ ‬stycznia 1984‭ ‬roku.